پرتال چیست؟ پرتال چیست؟

پرتال وب یه سایته که اطلاعاتش رو از منابع مختلف و به شکل واحدی جمع میکنه. معمولا هر کدوم از این منابع یه جای مشخصی روی صفحه دارن و اطلاعاتی که از اون منبع میان در اون قسمت قرار میگیرن. و معمولا هم اینطوریه که کاربر میتونه خودش صفحه رو آرایش بده و مشخص کنه چه چیزهایی نمایش داده بشن. انواع پرتال شامل داشبوردهای اینترانت و mashups (صفحاتی از وب که از منابع مختلف اطلاعات جمع میکنند و یکجا نمایش میدن) هست. گستره محتوایی که به صورت واحد نمایش داده شده بستگی به کاربر هدف، هدفی که برای پرتال در نظر گرفته شده و و تنوع محتوا داره. در خیلی از موارد طراحی سعی داره ظاهر محتوا و قالب عمل انتخاب شده و کدها قابلیت شخصی سازی و آرایش دادن داشته باشن. در بعضی موارد هم پرتال ها طوری ساخته میشن که سِمّت کاربر در سازمان مشخص میکنه کدوم قسمتها در آرایش پرتال نمایش داده بشن و کدوم قسمتها از دید اون کاربر حذف بشن.
بعضی پرتال ها از API موتور جستجو برای سرچ در داخل پرتال کمک میگیرن (با محدود کردن دامنه هایی که جستجو میشن). به جز این قضیه سرچ داخلی، پرتالها خدمات دیگه ای هم ارائه میدن، مثلا ایمیل، اخبار، نقل قولهای بزرگان، اطلاعات دیتابیس و حتی بعضی هاشون محتوای سرگرمی هم دارن. پرتال ها طوری محتواشونو سازماندهی میکنند تا مدیریت و اجرای دیتابیس و برنامه های مختلف با ظاهر و حس یکپارچه ای انجام بگیره، وگرنه مثل سایتهای مختلف با URL های مختلف میبود. امکاناتی که روی پرتال در دسترس کاربر قرار میگیره بستگی به این داره که آیا کاربر معتبره (مثلا کارمند سازمان یا عضو پرتاله) یا یه بازدیدکننده غریبه است.
سایت یاهو، msn، آی گوگل و AOL از انواع پرتال های عمومی هستند. مثلا برید My Yahoo رو ببینید. ببینید چه امکاناتی داره. این امکانات رو بعدا هم گوگل روی آی گوگل برای کاربرهای خودش آورد (که از 10 آبان 92 متوقف شد). برای مثال پنلهای کناری مرورگر اپرا و صفحات Speed Dial که بیشتر مرورگرها دارن هم ظاهری مثل پرتال های اولیه دارن.

• تاریخچه

در نیمه دوم دهه 70 پرتال وب یه واژه نو ظهور در آی تی به حساب میومد. بعد از زیاد شدن مرورگرهای وب در همون دوران، خیلی از شرکتها برای دسترسی به بازار اینترنت سعی کردند از پرتال کمک بگیرند. وب پرتال بخاطر کاربرهای زیادی که داشت تونست توجه زیادی به خودش جلب کنه، به طوری که اگه روی صفحه نخست سایت تنظیم شده بود، میشد نقطه شروع وب گردی کاربرها. وقتی شرکتهای اینترنتی با هم ادغام شدند یا یکی توسط دیگری تحت کنترل در اومد، محتوا و برندسازی پرتال ها هم تغییر کرد. شرکت والت دیسنی Go.com رو تأسیس کرد، IBM و دیگران Prodigy رو بنا نهاد و Netscape تحت مجموعه America Online در اومد. کتابخونه های عمومی به شدت از پرتال ها استقبال کردند. الآن کتابخونه هایی که پرتال داشته باشند کاربر میتونه لاگین کنه و بین دانشکده ها و کتابخونه دانشگاه دنبال کتابهایی که میخواد بگرده. بازار عمودی برای ISVها هنوز هم در محدوده هایی مثل مدیریت خطر و GRC برای شرکتهای دولتی داشبوردهای داخلی اجرایی مدیریتی ارائه میده.

• طبقه بندی

پرتالهای وب گاها به صورت افقی یا عمودی طبقه بندی میشن. پرتال افقی برای شرکتهایی که تو یک محدوده اقتصادی مشترک کار میکنن یا تولیدکننده یا توزیع کننده کالای یکسانی هستند بکار میره. پرتال عمودی که بهش وُرتال هم میگن (ورتال از ترکیب کلمات پرتال و vertical به معنی -عمودی- بوجود اومده)، نقطه ورود به یه صنعت یا بازار خاص، و یا موضوع مشخصه. بعضی از پرتال های عمودی به پرتال های اطلاعاتی عمودی (VIPs) هم معروفند. اینجور پرتال ها اخبار، محتواهای منظم، انتشارات دیجیتال و فروش های آنلاین ارائه میدن. بر خلاف پرتال های عمودی سنتی، VIPها امکان برنامه های چندرسانه ای دینامیک – از جمله شبکه های اجتماعی، پست های ویدئویی و وبلاگ نویسی – هم دارن.

• انواع وب پرتال ها

1- وب پرتال های شخصی
پرتال شخصی یه صفحه وب از یک سایت روی وب جهانی یا صفحه نخست HTML محلی شامل جاوااسکریپته و به احتمال زیاد در یه مرورگر اصلاح شده باز میشه. عموما پرتال های شخصی امکانات شخصی سازی شده ای برای کاربرهاش فراهم میکنه که مسیری به محتوای دیگه باز میکنه. ممکنه برای استفاده از اپلیکیشن های متنوع، انواع مختلف میان افزارها و سخت افزارها خدماتی از منابع مختلف فراهم و روی سرورهای محلی غیر استاندارد اجرا کنند. به علاوه، پرتالهای تجاری میتونن برای اشتراک گذاری و همکاری در محل کار طراحی بشن. یه فایده دیگه پرتالهای تجاری اینه که محتواشون میتونه روی پلتفرم های مختلفی مثل کامپیوترهای شخصی، برنامه های کمکی دیجیتالی و شخصی و موبایلها و گوشی های تلفن همراه به نمایش دربیان. اطلاعات، اخبار و بروزرسانی ها مثالهایی از محتواهایی هستن که میتونن روی چنین پرتالهایی ارسال بشن. از طرف دیگه پرتالهای شخصی میتونن راجع به هر موضوعی باشن مثلا میتونه اطلاعات افراد و آشنایان رو روی شبکه های اجتماعی نشون بده یا لینکهایی به محتوای خارجی ارائه بده که وقتی به خدماتی دسترسی ندارید بهتون کمک کنه. اما پرتالها محدود به لینک دهی نمیشن. خیلی از پرتالهای ساده تر میتونن جایگزین طراحی های mash upها بشن. پرتالهای قدیمی اغلب میتونستن جایگزین طراحی های داشبوردهای قدرتمندتر بشن. بعضی ها هم به پرتالهای جدیدتری مثل بعضی از نسخه های تجمع RSS وابسته اند و گاها سطوحی از برداشت وب رو هم شامل میشن.
مثلا برید به آدرس home.psafe.com، این یه پرتال شخصی بر اساس فناوری شبکه ای بی طرفه و محتواش میتونه بر اساس انتخاب ها و تنظیماتی که خود کاربر انجام میده برای کاربرهای مختلف تغییر کنه. امنیت کاملی هم در برابر ویروسها، بدافزارها، فیشینگ و حقه های بانکی داره. این پرتال مال یه شرکت امنیتی برزیلیه.

• پرتال های دولتی

بعد از شکوفایی دات کام در سال های دهه 70، خیلی از دولتها شروع به ساختن سایتهای پرتال برای شهروندانشون کردند. این پرتالهای اولیه علاوه بر دولتی ها، مخاطبان خاصی رو هدف قرار میدادند. اینجا میتونید فهرستی از پرتالهای دولت های خارجی رو مشاهده کنید:
پرتال استرالیایی australia.gov.au
پرتال امریکایی USA.gov (برای انگلیسی زبانها) و GobiernoUSA.gov (برای اسپانیایی زبانها)
www.gov.lk برای سریلانکا
Disability.gov برای شهروندان معلول امریکایی
Europa (Web portal) که لینکهایی رو به شرکتها و سازمانها و انتشارات خبری اروپایی ارائه میده و محتوای سمعی بصری از کنفرانسهای خبر داره.
gov.uk برای شهروندان و businesslink.gov.uk برای شرکتهای انگلیس.
Health-EU portal که همه موضوعات مربوط به سلامت رو از سراسر اروپا جمع آوری میکنه.
india.gov.in برای هند.
National Resource Directory که برای اعضای خدمات امریکایی، جانبازان و خانواده هاشون لینکهایی به منابع خارجی میده.
govt.nz برای نیوزلند.
Saudi.gov.sa برای عربستان سعودی.
https://online.belastingdienst.cw برای اقتدار مالیاتی بخشی در هلند.

• پرتالهای فرهنگی

پرتالهای فرهنگی دیجیتالی از گالری ها، کتابخونه ها، آرشیوها و موزه ها محتوای فرهنگی رو جمع آوری میکنند (برای مثال library portal رو مشاهده کنید). این نوع از محتوا به محتوای فرهنگی غیرقابل رؤیت وب که ممکنه با موتورهای جستجوی استاندارد فهرستبندی نشن دسترسی میده. کلکسیونهای digitized معمولا حاوی کتاب، کارهای هنری، عکس، مجلات، روزنامه ها، موسیقی، صداهای ضبط شده، فیلم، نقشه، خاطرات و نامه ها، سایتهای آرشیو شده و متادیتای توصیفی مرتبط هر نوع کار فرهنگی هستن. این پرتالها معمولا بر اساس منطقه یا ملیت سازمانها گروهبندی میشن. میتونید در زیر فهرستی از پرتالهای فرهنگی رو ببینید:
DigitalNZ – یه پرتال فرهنگی که توسط کتابخانه ملی نیوزلند اداره میشه و به محتوای دیجیتالی نیوزلند تمرکز داره.
Europeana – یه پرتال فرهنگی برای اتحاد اروپا بر اساس کتابخونه ملی هلند که توسط پایه گذاران اروپاییش اداره میشه.
Trove – یه پرتال فرهنگی که توسط کتابخانه ملی استرالیا اداره میشه و بر محتوای استرالیایی تمرکز داره.
Digital Public Library of America – کتابخانه عمومی دیجیتالی امریکا

• پرتالهای اجرایی

طی دهه 70 شمسی، اینترانت رواج پیدا کرد. هر چی اندازه و پیچیدگی اینترانت بیشتر میشد وبسمترها با مشکلات بیشتری در حوزه مدیریت کاربر و محتوا روبرو میشدن.دیگه ارائه اطلاعات درباره شرکت کافی نبود و کاربرها شخصی سازی و سفارشی سازی های بیشتری میخواستن. وبمسترهایی که به قدر کافی مهارت داشتند میتونستن یه سری قابلیتها به پرتالها اضافه کنند اما هنوز کم و کاستی های زیادی در بیشتر بخشها وجود داشت و باعث شد خیلی از کاربرها از اینترانت زده بشن.
خیلی از شرکتها سعی کردند ابزارهایی برای کمک به وبمسترها ارائه کنند، تا از طریق دیدگاه های شخصی، مدیریت برنامه ها و اطلاعات راحتتر انجام بشه. از جمله کارهای دیگه ای که در این رابطه انجام شد میشه به مدیریت جریان کاری، همکاری بین گروهها و سیاستهای مدیریت شده انتشارات محتوا اشاره کرد. بیشتر اینها با استفاده از احراز هویت امنیتی یا single sign-on دسترسی داخلی و خارجی به اطلاعات اجرایی رو فراهم میکردند.
استانداردهای JSR 168 حول و حوش سال 1379 ظهور کردند. استانداردهای JSV 168 امکان قابلیت اجرای داخلی پرتلت ها (portlets) رو بین پلتفرم پرتال های مختلف فراهم میکنه. با وجود این استانداردها، توسعه دهنده های پرتال، مدیران پرتالها و مصرف کننده ها میتونن پرتالهای مبتنی بر استاندارد و پرتلت ها رو با هم ترکیب کنند.
به نظر میرسه هنوز هم مفهوم تجمع محتوا در حال پیشرفته و احتمالا پرتال ها به خصوص طی چند سال آینده به رشدشون ادامه بدن. عده ای از متخصصان پیش بینی کردند پرتالهای نسل 8 در زمینه mash upهای تجاری ارسال ابزار، اپلیکیشنها، اطلاعات متنوع و نقاط دسترسی از طریق یک مکانیسم واحد گسترش پیدا کنند.
با افزایش محتوای تولیدی کاربر، فرمتهای مختلف فایل، معماری اطلاعات و سیلوهای داده های پرت ممکنه لازم بشه که تاکسونومیست به کاربرها امکان تگ گذاری داده ها رو بده تا داده ها طبقه بندی بشن. از طرفی این کار نهایتا یه اثر موجی هم داره و منجر به این میشه که کاربرها جریان اطلاعاتی و جهتیابی تک کاره تولید کنند.
پرتالهای شرکتی امکان خدمات سلف سرویس برای مشتریها و کارمندان هم ارائه میدن.

• پرتالهای سهامی

بهشون پرتالهای بازار سهامی یا مبادلات سهام هم میگن. این پرتالها اپلیکیشن های مبتنی بر وب هستند که فرایند اطلاع رسانی به سهامداران رو تسهیل میکنه. اطلاعاتی مثل آخرین قیمت، درخواستها/مناقضه، آخرین اخبار، گزارشات و اطلاعیه ها. بعضی از پرتالهای سهامی از طریق سیستم مخزن مرکزی (CDS) از درگاه های آنلاین برای خرید و فروش سهام یا مدیریت سرمایه گذاریهای صورت گرفته استفاده میکنند. 

• پرتالهای جستجوی املاک

این پرتالها اطلاعاتی درباره املاکی که برای فروش هستن رو برای آژانس های املاک جمع میکنند. با یه سرچ ساده تو گوگل میتونید مثالهای فراوونی از این پرتالها مشاهده کنید.

• پرتالهای مناقصه

این پرتالها درگاهی برای تولیدکننده های دولتی هستند که خدمات و محصولاتشونو روش به مزایده میذارن. کاربرهای این پرتالها میتونن داده ها رو سرچ، اصلاح، ثبت، بازبینی و آرشیو کنند تا یک فرایند مناقصه آنلاین کامل درست بشه.
با استفاده از مناقصه آنلاین، پیشنهاد کننده ها میتونن همه کارهای زیر رو انجام بدن:
دریافت اطلاعیه مزایده ها
دریافت اسناد مزایده های به صورت آنلاین
پر کردن فرمهای آنلاین
ثبت پیشنهادیه ها و اسناد
ثبت مزایده آنلاین

• وب پرتالهای میزبانی

وب پرتالهای میزبانی خیلی محبوب شدند تا جایی که تعدادی از شرکتها شروع به ارائه این پرتالها به عنوان خدمات میزبانی کردند. بازار پرتال میزبانی موقعیت پرتالها رو از اساس تغییر داد. در اکثر موارد این پرتالها فقط به عنوان ابزاری برای انتشار اطلاعات استفاده شدند تا دیگه نیازی به تهیه برنامه های منسوخ یا ارائه داده های مرتبط جمع آوری شده از دیتابیس های پراکنده نباشه. هر چی محبوبیت این پرتالها افزایش پیدا کرد، امکاناتشون هم بیشتر شد و دیتابیس های میزبانی شده، مدیریت اسناد، ایمیل، انجمن های بحث و تبادل نظر و غیره رو هم شامل شد. پرتالهای میزبانی محتوایی رو که از ماژول هاشون جمع آوری کردند به طور خودکار شخصی سازی میکنند تا تجربه خاصی رو برای کاربرهاشون ارائه بدن. در این ارتباط، پرتالهای وب شرکتی همچنان اهداف پرتالهای شرکتی قدیمی رو دنبال میکنند. ظهور نوع جدید پرتالهای اینترنتی به نام پرتالهای ابری، قدرت سیستم های نرم افزاریِ API (رابط کاربری برنامه نویسی اپلیکیشن) رو به نمایش گذاشت و به SOA (معماری خدماتی، خدمات وب و تبادل داده های سفارشی) نفود کرد تا تعامل ماشین با ماشین رو تنظیم کنه و تجربه کاربری روون تری رو برای وصل شدن کاربرها به دامنه های مختلف گسترده در طول فصل داده شده ایجاد کنه. پرتالهای ابری پیشرو به خوبی نشون دادند که با استفاده از سرمایه گذاری روی mashsup و خدمات وب جمع آوری شده برای ساخت پرتالهای ابری، چه کارهایی میشه انجام داد.

• پرتالهای دامنه خاص

تعدادی از پرتالها برای نشون دادن خاصیت دامنه های مختلف بوجود اومدن. این پرتالها امکان دسترسی به شرکتها و خدمات خاصی رو فراهم میکنند. مثال بارز این پرتالها رشد پرتالهای املاکیه که به خدماتی مثل دفاتر املاک و حذف شرکت دسترسی میدن. این پرتالها با خطوط مشابه، اخبار مختص صنعتی خاص و پرتالهای اطلاعاتی، مثل یه پرتال کلینیکی عمل میکنند.

• جنبه های مهندسی

ایده اصلی پرتالها اینه که محتوا رو از سیستمها و خدمات مختلف جمع کنیم و برای کاربر روی یک صفحه وب نمایش بدیم.
معماری یا سرور برنامه بیشترین عملکردهای مهم برنامه رو اجرا میکنه. این سرور برنامه به نوبه خود با سرورهای دیتابیس در ارتباطه و حتی میتونه بخشی از محیط سرور خوشه ای (کلاستر) باشه. پیکربندی پرتالهای با ظرفیت بالا ممکنه از روشهای توازن بارگذاری استفاده کنند.
برای پرتالهایی که عملکرد برنامه رو برای کاربر ارائه میدن، سرور پرتال در واقع قطعه جلویی پیکربندی سروره که شامل بعضی از اتصالات به سرور برنامه میشه. مرورگرهای قدیمی که عناصر آیفریم و HTML روشون مجاز بودند، میتونن بدون نقض سیاست امنیتی همون منبع مرورگر (که به منع تنوع نقض امنیت سایت مقابل متکی بود)، اطلاعات مختلف رو نمایش بدن. فناوری های جدید مربوط به مشتری به فریم ورک های جاوااسکریپت و کتابخونه هایی تکیه دارند که به عملکرد جدید وب مثل وب سوکت و async callbacks وابسته اند.
سروری که پرتال رو میزبانی میکنه میتونه برای کاربر فقط یه گذرگاه باشه. با استفاده از پرتلتها، عملکرد اپلیکیشن میتونه در هر تعداد از صفحه پرتال نمایش داده بشه. این معماری برای کاربر قابل مشاهده نیست. تو همچین طراحی ای، امنیت و قابلیت همزمانی کاربر میتونه مسئله مهمی باشه و طراح های امنیتی باید از اینکه فقط کاربرهای معتبر و مورد اعتماد میتونن در سرور برنامه درخواست بدن، اطمینان حاصل کنه. اگه طراحی امنیتی و مدیریتی نتونه از اعتبارها مطمئن بشه، پرتال نسبت به انواع مختلف حمله ضعیف شناخته میشه.